Genetik geçişli bir bağışıklık sistemi hastalığı olduğu düşünülen endometriozis, bayanlarda kısırlığa varan problemlere sebep olabiliyor. Endometriozis, rahim içini döşeyen, endometrium olarak isimlendirilen dokunun rahim dışında da bulunmasıdır. Endometriozis çoğunlukla yumurtalıklar, yumurtalık kanalları (tüpler) ve rahmin dış yüzeyinde görülür. Az olarak bedenin öteki bölgelerinde de görülebilir. Rahim içi doku menstrual siklus (adet siklusu) boyunca östrojen ve progesteron hormonlarının tesiri ile değişiklik gösterir. Östrojen hormonunun tesiri ile büyüyüp gelişen endometrium, menstrual siklusun ikinci yarısında östrojen ve progesteron hormon seviyelerinin düşmesi ile dökülmeye başlar. Dökülen endometrial doku menstrual kanama (adet kanaması) ile atılır. Endometriozis hastalığında, rahim dışına yerleşen endometrial dokularda da hormonal ikazlara bağlı değişiklikler görülür ve kanama olur. Bu kan, birçok vakit atılamadığı için birikerek etraftaki doku ve organlara ziyan verir.

Endometriozis kısırlığa neden olabilir

Endometriozis, jinekologların en sık karşılaştığı sorunlardan biridir. Üreme çağındaki sağlıklı bayanların yüzde 5’inde görülen endometriozis, çocuk sahibi olamayan bayanların yüzde 35-40’ında görülür. Endometriozis, bilhassa üreme çağındaki bayanlarda görülür. Yani adet kanamalarının başlamasından itibaren menopoza dek geçen mühlet içerisinde endometriozis hastalığına rastlanır. Endometriozis hastalığının başlaması ve ilerlemesi için yumurtalıkların işlevsel olması gerekir. Endometriozis hastalığı en sık 30-40 yaşları ortasındaki bayanlarda görülmesine karşın son yıllarda 20’li yaşlarda da hayli sık teşhis edilmeye başlamıştır.

Yapılan çalışmalar endometriozis hastalığının genetik yahut ailesel bir faktöre bağlı olduğunu göstermiştir. Annesinde yahut kız kardeşinde endometriozis hastalığı olan bayanlarda endometriozis görülme mümkünlüğü yedi kat daha fazladır. Bunun nedeni tam olarak bilinmemesine karşın immün sistemin (bağışıklık sisteminin) o dokuları tanıyarak yok edebilmesindeki bozukluğun genetik geçişle olabileceği düşünülmektedir. Ailesinde endometriozis hastalığı olan hadiselerde hastalık daha fazla yayılma ve ilerleme eğilimi gösterir.

Endometriozis yaraları, yumurtalıklar üzerinde kanamalar yapar, hastalık ilerleyince bu kanamadan dökülen hücreler yumurtalık dokusu içine yayılır. Pıhtılaşmış koyu renk kan ile dolu kistler oluşur. Bunlara çikolata kisti yahut endometrioma ismi verilir.

Tüp bebek tedavisinden evvel tedavi edilmelidir

Endometriozis yaralarının laparoskopi ile görüntülenmesi en inançlı teşhis metodudur. Hastanın tıbbi öyküsü endometriozisi düşündürebilir ve yapılan muayenesi ile ön teşhis desteklenebilir. Ama kesin teşhisin konulabilmesi için endometriozisin direkt olarak görüntülenmesi gerekir. Bu süreç evvelce laparotomi dediğimiz açık ameliyat ile yapılırken günümüzde laparoskopik olarak endometriozisin kesin tanısı konulabilmektedir.

Karın boşluğunda bulunan ve organların birbiri üzerinden kaymasını sağlayan sıvı, periton sıvısı olarak isimlendirilir. Endometriozisin varlığında bu sıvının içinde bulunan hücreler ve sıvının biyokimyasal içeriği değişir. Karın içerisindeki sıvının ölçüsü artarken, içinde iltihaplı hücreler ve prostoglandin seviyesi de artar. Bu değişiklikler yumurtalıkların ve fallop tüplerinin işlevlerini tesirler. Son yıllarda yapılan bilimsel çalışmalar, endometriozis varlığında periton sıvısının embriyolar için toksik tesire sahip olduğunu ve embriyo gelişimini erken safhada durdurduğunu göstermiştir. Bu sebeple endometriozis hastalarının hekimleri ile yakın takipte olmaları önerilir.

Kimlerde daha sık görülür?

Gebeliğin endometriozise karşı esirgeyici tesiri olduğuna inanılır. Gebeliğin daha ileri yaşlarda elde edilebilmesinin endometriozisin bir nedeni değil, sonucu olduğu da düşünülür. Menopozdan sonra yumurtalıklarda östrojen hormonu üretilmediği için endometriozis görülmez. Ama menopoz sonrası hormon tedavisine bağlı olarak yahut çok kilolu bayanlarda bedendeki yağ dokusunda üretilen östrojenin tesiri ile bu periyotta endometriozisin başladığı yahut devam ettiği olaylar görülebilir.

Bilimsel çalışmalar; endometriozis hadiselerinin lakin yüzde 1-2’sinde endometriozis odaklarının olduğu yerlerde kanser geliştiğini göstermiştir. Ama endometriozis hastalığı olmayan bayanlarda da birebir sıklıkta kanser görüldüğü için, endometriozisin kansere dönüşmediği kabul edilir.

Regl devirleri erken yaşta başlayan ve nizamlı olan bayanlarda, endometriozis hastalığı görülme mümkünlüğü daha yüksektir. Bunun yanı sıra endometriozis hastalığı olan bayanlarda da adet döngüleri çoklukla kısa sürer. Bu bayanların birçoğu regl sırasında şiddetli ağrıdan yakınır. Şiddetli ağrısı olan bayanlarda endometriozis görülme mümkünlüğü dört kat daha fazladır. Yapılan çalışmalarda, regl kanaması bir haftadan daha uzun süren bayanlarda endometriozis görülme riskinin 2,5 kat daha fazla olduğu saptanmıştır.

Op. Dr. Seval Taşdemir