Her üretici besindeki yüksek fiyatlar karşısında ‘Birileri iyi para kazanıyor, bu kesin’ diyerek kelama başlıyor. Semt marketleri ve zincir marketlerde görüş alışverişinde bulunduğumuz tüketiciler ise, uygun fiyatlı eser için market market dolaştığını söylüyor.

Endüstriciler düşük kârlarla iş yaptıklarını anlatırken, birlik/kooperatifler ise ‘daha makul fiyatın’ mümkün olduğunu vurguluyor. Gelin, bugün birlikte market raflarını gezerken, evvelki aylarda çektiğimiz ‘fotoğraflarla’ ortadan geçen süreci karşılaştıralım.

2020’nin ikinci yarısından itibaren bugüne kadar süt ve süt eserlerindeki fiyatların tüketicinin gündeminde olduğunu görüyoruz. Markasına nazaran markette 1 litre süt 4.45 liradan 7.45 liraya kadar değişen fiyatlara satılıyor. Yeniden geniş bir yelpazede en düşük kaliteden iyi kaliteye kadar beyaz peynir çeşitlerinde kilo bazında 50 liradan 95 liraya kadar farklı fiyatlar var. Tereyağında fiyat aralığı ise 80 – 110 lira.

‘Fırsat bildiler’

Geçen yıl süt üreticileri çiğ süt fiyatının artırılması için uğraşmış, sonuç olarak Ulusal Süt Konseyi’nce, 2021 Ocak – Nisan ayları için geçerli çiğ süt tavsiye satış fiyatı 2 lira 80 kuruş olarak belirlenmişti. Tarım ve Orman Bakanlığı ise birebir devir için çiğ süt takviyesini 30 kuruş olarak uygulayacağını açıklamıştı. Burada emel, çiğ süt/yem paritesini istikrarda tutmaktı. Yani 1 litre sütle 1.3 kilogram yem alınabilmesi sağlamak için çalışıldı.

Aksi durumda yani 1 litre süte karşılık alınan yem ölçüsü düştükçe üretici kaybederken, üretim zora giriyor. Süt Üreticileri Merkez Birliği Lideri Tevfik Keskin, “Ancak üreticinin bu artırımını fırsat bilip fiyat yükseltenler var. Her bölümde iyiyi kötüyü ayırmak lazım. Endüstrici üzere kâr hesaplasak, büsbütün ziyanda olduğumuzu görürüz” diye konuştu.

‘Eski fiyattan aldık’

Raftaki problemlerden biri de fiyatlar ortalarındaki uçurum. Bir markanın 4.45 liradan 1 litre süt sattığı yerde, diğer marka 7 lira 45 kuruştan satıyor. Burada ‘marka’ algısının öne çıktığı belirtilirken, fiyatın ise daha makul olabileceği tabir ediliyor. Tevfik Keskin, “A firması tam yağlı sütü 4.95 liradan; B firması ise 8 liradan satıyor. Biz de ‘neden’ diye sorduk. Uygun fiyata satan firma, ‘eski fiyattan almıştık, o yüzden uygun’ dedi. Yeni fiyata geçince 1 lira artırım yapacakmış. Buna karşın B firmasının fiyat farkı yüzde 50. Demek ki işin içinde ne kadar kâr etmek istedikleri var” dedi.

Online’da fiyat artıyor

Basılı ve online fiyat bilgilerini araştırıp takip eden BrandZone bilgilerine nazaran; tereyağ fiyatı bu yıl ocak ayında yüzde 24 zamlandı. Margarinde yüzde 19’luk fiyat artışı oluştu. Litrelik ayçiçek yağında yüzde 47, zeytinyağında ise yüzde 27’lik artırım oranı görüldü. E-ticaret platformlarındaki yağ kategorisindeki eserlerin artırım oranı ise yüzde 74’ü buldu.

Bir hesap yapalım…

Tevfik Keskin ile ufak bir de hesap yaptık. Ortalama oran ve maliyetlerle bu hesabı yapsak da tekrar de çok şey tabir ediyor. Buna nazaran iyi bir Ezine peyniri için 10-12 litre çiğ süt kullanılıyor. Yani 31-37 liraya bir kilo iyi ezine peyniri imal ediliyor. Tüm maliyetler eklendiğinde makul fiyat 50/55 lira görülürken, rafta 90 liraya kadar fiyatlarla satılıyor. Süt birliklerinin Trakya bölgesindeki marketlerde bu türlü bir peynir 45 liraya satılıyor. Markette satılan ortalama bir kilo beyaz peynir içinse 5-7 litre yani 15.5-21.5 liralık çiğ süt kâfi. Fakat raf fiyatları 45 liranın altını görmüyor.

Un piyasasını TMO dengeliyor

Pandemi periyodunda tüm dünyadaki fiyat artışlarının bilhassa etkilediği un ve unlu mamullerde, yeni bir artış dalgası olabilir. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) tarafından piyasaya sunulan uygun fiyatlı buğday piyasayı bir ölçü istikrarda tutuyor. Türkşeker’in de fason un ürettirmesiyle şimdilik stabil bir konum var. Türkiye Fırıncılar Federasyonu Lideri Halil İbrahim Balcı, “50 kiloluk bir un çuvalı 160 lira bandındayken, 140 lira bandına çekildi. Artık ise 5-6 liralık yeni bir artış görülüyor. Bu nedenle perakende un satışında da artış görülecek” dedi.

Dünyanın kıymetli makarna üreticilerinden Türkiye’de 12 Mart’ta çektiğimiz fotoğrafta 3.15 lira olan markalı bir paket makarna, dün prestijiyle 3.45 liradan satılıyor. Kimi firmalarda ise fiyat artışı yok.

Piyasada ‘organik’ tesiri mi var?

Baştan söylemek lazım; gittiğiniz markette yumurtanın tanesi 80-85 kuruş aralığında ise piyasanın kurallarına nazaran olağan. Bilhassa yem başta olmak üzere artan maliyetler 2020’nin ikinci yarısında piyasayı bu noktaya taşıdı. Lakin ‘organik’, ‘gezen tavuk’ vs üzere tabirler bulunan tanesi 1 lira ve 1 lira 20 kuruşu aşan yumurtalarda sertifikasını görmek isteyin. Sertifika varsa bu fiyat da olağan. Fakat Yumurta Üreticileri Merkez Birliği Lideri İbrahim Afyon’un belirttiğine nazaran sertifikası olmadan bu özelliği kullanarak 1 liranın üzerinde fiyata yumurta satanlar yüzde 50 fazla kâr ediyor.

5-7 TL daha ucuz olabilir

Markette 5-7 lira daha ucuza satılabilecek ayçiçek yağında kârdan taviz verilmediği söz ediliyor. Üreticiden direkt ayçiçek alan birliklere nazaran, kooperatiflerin verdiği yağ fiyatının üzerine kendi kârlarını koyarak satan perakendeciler kârı fazla tutuyor.

Bir zincir markette 5 litre teneke ayçiçek yağı fiyatı 74.90 lira. Lakin bunu satan kooperatif, bu yağ için 68-70 liralık satış fiyatının makul olduğunu kıymetlendiriyor. Bir öteki satış formülü ise; marketlerin kendi ürettirdiği ve birkaç lira daha düşük fiyatı olan ayçiçek yağını, bu markalı yağın yanına koyarak satışlarını artırmak istemesi olarak açıklanıyor.

Yıl içinde takip ettiğimiz fiyatlara nazaran, nisanda 16.90 olan markalı ayçiçek yağı, dün 22.50 liradan satılıyordu.

Zeytini iklim vurdu

2020’de zeytin üretici bölgelerde değerli bir kuraklık yaşadı. Bu hem randımana, hem de zeytinlerin yağlanmasına olumsuz tesir yaptı ve raflara yansıdı. Ağustosta bir markanın riviera çeşit 1 litre yağı 32.90 lira iken, şu anda 41.25 lira. Tekrar bir markanın sızma yağ litre fiyatı ağustosta 46.90 lira iken şu anda 62.90 lira. Geçen yılın birinci yarısında 23-26 lira ortasında fiyatı olan 800 gramlık kutuda zeytin, şu anda 32.90 liraya satılıyor. Ayvalık’ın esaslı zeytin üreticisi ailelerinden Sabuncugil’e mevcut fiyatları soruyoruz. Deniz Sabuncugil, anlatıyor:
“Çok kurak geçti, zeytin yağlanamadı. Az yağ aldık. Esaslı bir firma olarak çok sık fiyat yükseltmeyi tercih etmeyiz. Olağanda yılda bir sefer fiyat güncellerdik, artık 6 ayda bir yapmak durumunda kaldık.”