Üreticinin gündeminde düşük kar ve kredi borçları varken, tüketici ise cep yakan pazar/market fiyatları karşısında şaşkın. Hazine ve Maliye Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı bahse ağırlaşırken, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın da evvelki gün kulislere yansıyan tabirlerine nazaran, problemleri takipte oldukları, kahırların kesinlikle tahlile kavuşturulacağını vurguladığı belirtildi.

Üreticide 3 lira olan portakal markette 10 lira, üreticide 2.5 lira olan domates markette 8/12 lira. Hatta çiftçinin ‘para etmiyor’ diye 80 kuruş 1 liraya sattığı kıvırcık pazarda bile 5 lira. Üretici ‘kazanamıyoruz’ derken, komiteciler ise 3 liraya aldıkları bir eserin markette 8 lira olmasını ‘makul’ olarak tabir ediyor. Tüketici ise sofrasına getireceği çabucak her zerzevatın pahalılığından, elma portakal üzere ‘bol ve gündelik’ meyvelerin bile 10 liraya yaklaşan fiyatından şikayetçi. Genel olarak bakıldığında üreticiden çıkan sebze/meyve, tüketicinin sofrasına ortalama 3 kat fiyat artışı ile geliyor. Birtakım eserlerde bu oran yüzde 500 oluyor. Marketteki fiyata şaşıran tüketici üzere, ulaştığımız üretici bölgelerde de tüm bu oranlar şaşkınlıkla karşılanıyor. Zira üretimde büyük bir sorun görünmüyor.

Kabak kuru!

Tıpkı döviz kuru üzere yemeklik kabak kuru da her kış yatırım yapmak için kullanılabilir! Kış fiyatı birkaç yıldır 15 liraya tutunan kabak tekrar şaşırtmadı. Birkaç hafta evvel üreticide 1.5-2 liraya satılan kabak, ihracata gönderim sayesinde üreticide 4 liraya çıktı. Lakin tezgahta bu kış da 10 liranın altını hiç görmedi. 8 liradan 16.99 liraya kadar geniş bir yelpazede satılan kabak kilo fiyatı, kalitesine nazaran değişiyor. Antalya Kumluca Ziraat Odası Lideri Hidayet Kökce, “Kısacası üretici de tüketici de mağdur. Ortada bu kadar fiyatı yükselten kimdir, nedir bilmiyoruz. Üretici, çamurda, yağmurda, karda gece gündüz eserlerin başını bekliyor, durmadan çalışıyor lakin tekrar de karşılığını alamıyor. İstanbul’da bir semt pazarında pazarcıya mikrofon uzatıp, fiyat artışının nedenini soruyorlar. Pazarcı, ‘yağmur, sel oldu mal kalmadı, üretici fiyatı yükseltti’ diyor. Antalya’da en ufak yağmur yağsa ‘sel eserleri götürdü’ diyorlar. Ki o denli olsa bile, eserin kalitesi düşeceği için biz ucuza satarız, değerliye değil” diye konuştu.

Fiyat listesinin gediklisi domates

Piyasada eser bolken, üretici satacak yer bulamazken de kıymetli; kışın üretimi ve tüketimi azalınca da kıymetli. Evet, domatesten bahsediyoruz. Hatta birebir anda ‘aynı kalite’ kimi yerde 5 liraya kimi yerde 10 liraya satılıyor. Türkiye’de 25.3 milyon tondan fazla yıllık üretimi olan domatesin tarladan markete seyahatini Antalya Kumluca Ziraat Odası Lideri Hidayet Kökce anlattı. Domatesin fiyatı pazarda 5 – 8 lira, markette ise 8 – 12 lira ortasında değişiyor. Kayıp oranları, nakliyesi, personeli, kârını da hesaplayan Kökce, perakende fiyatını ‘makul’ bulmuyor. Kökce, “Üretici çıkışı 2 lira. 1 lira masraf, 1 lira da tüccar kârı desek 4 lira yapar. Düzgün kalitede bir eser bile 6 liraya markette yer bulabilir. Lakin 90 kuruş/1 liraya alınan üçüncü kalite eserleri bile markette 6 liraya sattıklarını düşünürsek, iyi eseri 10 liradan aşağı satmıyorlar” dedi.

‘Biz hâlâ kuruşlarla satıyoruz’

Samsun Bafra Ziraat Odası Lideri Osman Tosuner, bölgenin kışlık zerzevat üretiminde çok değerli bir yeri olduğunu hatırlatırken, fiyatlara ait şu değerlendirmeyi yaptı:

“Üretici ile tüketici ortasındaki makasın bu kadar açılması bizleri çok üzüyor. Bilhassa hala kuruşlarla satış yaparken büyükşehirlerdeki market fiyatlarını görünce şok oluyoruz. Mesela karnabahar hala 1 lira bile değil, 80 kuruştan satılıyor. Pırasa 1-1.1 liradan, beyaz lahana 90 kuruştan satılıyor. Brokoli 1-1.5 lira, ıspanak tekrar birebir. Pancar 1.5 lira, kıvırcık bağı 90 kuruş.”

Kıvırcık şoku

Bir müddettir pazarda bilhassa dikkat çeken eser kıvırcık. Tüketici, tek bağ fiyatını 5 lira görünce, ‘Üretim düşük’ diye düşünüyor. Fakat Adana Yüreğir Ziraat Odası Lideri Mehmet Akın Doğan, kıvırcık fiyatının üreticiden 80 kuruşa çıktığını söylüyor. Doğan, “Havalar sıcak gittiği için kıvırcık, marul üzere eserler daima bir anda yetişti. Ayrıyeten bu eserlerin büyük kısmı lokantalara gidiyordu. Artık üretim fazla, tüketim az ve çiftçinin elinde kalıyor. Hiç para etmiyor. İstanbul’da 5 lira olmasına mana vermek güç. Fakat daima dediğimiz üzere, burada 0 liraya satsak, İstanbul’da 3 lira olur” diye konuştu.

Biber yarım kilo

Mevsimsel nedenlerle her kış fiyatı katlanan biber çeşitleri, pazarda tekrar yarım kilo fiyatıyla satılıyor. Yarım kilosu 6-7 lira olan biber, üreticide çeşitlerine nazaran 3-4 lira bandından çıkıyor. Markette fiyat ise 16-20 lira ortasında değişiyor. Pazarda bir öteki gelenek ise etiketsiz eserler. Fiyat etiketi yoksa anlıyoruz ki, eserler epeyce pahalı!

Patates, soğan depoda kaldı

Üretim planlamasının olmaması nedeniyle çiftçiler daima bir evvelki yıl ‘para eden’ eseri ekme çabasına giriyor. Ya da ‘para eden’ eserden çok daha fazla ekiyorlar. Hal bu türlü olunca piyasada bollaşan eser ‘para etmiyor’ ve çiftçi yeniden zararıyla baş başa kalıyor. Evvelki yıl 6-7 lira bandına tırmanan patates ve soğanda da misal bir durum yaşanıyor. Hatta eserlerin istikrarını korumak için ihracatları da ön müsaadeye bağlanmıştı. Artık fiyatları pazarda markette 2 lira da olsa, birden fazla eser ya üreticinin elinde ya da depoda kaldı.

‘Kar yağdı, sel oldu…’

Mevsimsel tesirler ve yüksek taşıma maliyetlerinin bu periyotta tesirinin daha sert görüldüğünü anlatan Tarım Muharriri Ali Ekber Yıldırım, yanı sıra bu nedenlerin ‘algı’ oluşturmak için de sıkça kullanıldığını söyledi. Yıldırım, “Örneğin kar yağdı 20 kamyon eser geleceğine 10 kamyon eser geldi. Tüccar eser o gün piyasada az diye birden bunu kullanıp fiyatı artırabiliyor. Hava durumuna bakıyor. Kar yağdı, sel oldu lakin bu yağıştan evvel toplayıp depoya koyduğu portakala çabucak artırım ekliyor. Üreticiye ise ‘kar yağdı yollar kapalı satmam zor’ deyip ucuza alıyor. Kontratlı üretim yaptıran marketler ise direkt çiftçiden alıyor. Yani daha ucuza satması gerekirken maliyet kalemlerinin hepsini yükleyerek daha bile fazla fiyata satıyor. Üretici için ise değişen tek şey maliyet artışı! Yararı hiç değişmiyor, giderek azalıyor” dedi.

Markalı da 45 TL, markasız da

Taşköprü sarımsağı, Türkiye’nin Avrupa Birliği’nde tescilli coğrafik işaretlerinden biri olmaya gün sayarken, piyasada taklit edilmeye devam ediyor. Her sarımsak ‘Taşköprü’ diye satılıyor. Fiyat da 45 lirada sabitlenmiş. Yanı sıra üzerinde ‘Çin’den ithal’ ibaresi olan sarımsak da 45 lira. Meğer eserin yerli üreticiden çıkışı 20 lira, Çin’den gelişi ise 10-13 lira…

YARIN: MEYVE BU KIŞ LÜKS MÜ OLDU?