Mert İnan –  İstanbul’un farklı semtlerinde, farklı sosyo-ekonomik ailelerde büyüyen çocukların besbelli ortak özellikleri pandemide ortaya çıkan telaşları olmuş durumda. Çocuklar yaşadıkları süreci kimi vakit masalsı tabirlerle anlatsalar da hepsinin en büyük korkusu ise sevdikleri ve kendilerinin hastalanması. Ebeveynler de hastalık kaygısıyla çocukların özgürlük alanlarını daha da kısıtlamış durumda. “Korumacı halla çocuklardaki merak hissini neredeyse tümden yok ettik” diyen Prof. Dr. Üstün Dökmen, meskenlerde telaş seviyesinin azaltılması için Milliyet aracılığıyla birtakım tekliflerde bulundu.

Kovid-19 salgını başlayınca babası çalışmak için KKTC’ye giden 8 yaşındaki Toprak Başkır, bir yandan çok sevdiği babasından, bir yandan da toplumsal hayattan yoksun kalmanın külfetini yaşıyor. Kovid-19’u ayrılık hastalığı olarak yorumlayan minik Toprak, “1 yıl boyunca babamı yalnızca 3 gün görebildim. Ne biz, annemle yanına gidebiliyoruz, ne de babam buraya gelebiliyor. Arkadaşlarıma görüşemiyorum. Babam olmayınca konutta oyun oynamak da eskisi kadar zevkli gelmiyor. Çok sıkıldım, okula gitmek, ‘hastalık lafını’ duymadan dışarı çıkmak, eskisi annem ve babamla farklı mahallemizden farklı yerlere gitmek istiyorum” kelamlarıyla yaşadığı süreci anlatıyor.

‘Dokunma diyorlar’

8 yaşındaki Elif Ecrin Daş ise Kovid-19 denildiğinde aklına Çinliler’in geldiğini söylüyor. Elif, sevdiklerinin hastalığa yakalanmasından korktuğunu belirtirken, “Okulumu, sınıfımı, arkadaşlarımı çok özledim. Maske takmaktan çok sıkıldım zira maskeyle parkta koşmak çok güç. Ailem, virüs kaparım diye, dışarı çıktığımda arkadaşlarıma çok yaklaşmam gerektiğini, ortamızda aralık olmasını, parktaki oyun aletlerine de daima dokunmamı söylüyorlar” sözlerini kullanıyor. 

23 Nisan için konutunu adeta kutlama yerine çeviren 6 yaşındaki Begüm Söker ve en yakın arkadaşı Ada Cebecioğlu ikilisi ise hem iğne olmaktan, hem de mikroptan korktuklarını söylerken, ‘Mikrop nedir?’ sorumuzu, “Pis olmaktır, elimizi yıkamadığımızda hasta oluruz” kelamlarıyla cevaplıyorlar. Ada, babaannesini 1 yıldan fazla müddettir görmemekten şikayet ederken, sıkıldığı vakit fotoğraf yaptığını anlaıyor; “Annem, babam benimle oyun oynadığı için keyifli oluyorum. Ailem daima ellerimi yıkamamı, bir yerlere dokunmamı söylüyor” diyor. 5 yaşındaki Vural Ege Günöz okul öncesi devir çocuğu olarak salgında karanlıktan ve beklemekten sıkılmış; “Annem, babam konuk gelirse hastalık olabilir dediği için üzüldüm. Esasen kimse de gelmiyor. Babamla bazen dışarı çıkıyoruz lakin virüs kaparım diye korkuyorum.” Ankara’da yaşayan ilkokul 1. sınıf öğrencisi Efe Yurdagelen ise, annesinin daima dokunma ikazından hoşlanmadığını anlattı.

Psikolojinin duayyen ismi Prof. Dr. Üstün Dökmen, yeniliğe açık olmasına karşın çocukların Türk toplumunda merak hissinin her devir baskılandığına dikkat çekiyor.

Çocuklar pandemi periyodunda aileleri tarafından çok baskılanıp, kısıtlanıyor mu?

“Bizim toplumumuzda, çocuklara yüzyıllardır ‘dokunma’ iletisi verilir. Ahmet Rasim, bir kıssasında, konakta yaşayan 2-3 yaşındaki çocuktan bahsederken, ‘odanın tam zıt köşesindeki muma bakacak olsa, orada bulunan tüm bayanlar, çocuğa parmak kaldırıp ‘sakın elleme, cızz, dokunma diyerek uyarırlar’ diyor. Çocuklar toprağa dokunacak olsa, ‘pis, elleme böcek çıkar, elin kirlenir’ diyoruz. Çocuklarımız, bu davranış kalıpları nedeniyle yaşama seyirci kalıyor. Pandemi olmasa da merak hissimiz, dokunarak öğrenme davranışlarımız baskılanıyordu. Merak etmeyen bir toplum, pandemi şartlarında çok muhafazacı bir halla çocuklardaki merak hissini neredeyse tümden yok etmiş oldu.”

Ebeveynler ve ülke olarak pandemiye hazırlıksız mı yakalandık??

“Pandemi bir yıldır hayatımızda. Bu sürece eğitim alanında hazırlıksız yakalandık. Zati bahisler çocuk için enteresan olmadığı üzere çocuğun merakını da uyandırmıyordu. Teknolojik olarak zayıf olduğumuz ortaya çıktı. Koca bir yaz geçti hala internete erişemeyen çocuklar var. Yüz yüze eğitim kaide fakat yanı sıra çevrimiçi, uzaktan eğitim imkanları çok evvelce hazır hale gelmeliydi. Eran Bali diye bir Türk genci dünyanın en büyük çevrimiçi eğitim sitesini kuran kişi ancak biz ülke olarak kendisinden yararlanmadık. Çocuk, bir derste 40 dakika boyunca merakını oranda bir tutamaz. Uzaktan eğitime nazaran ders notları ve mevzular geliştirilmeliydi.”

Aileler bu devri en az hasarla nasıl atlatabilirler?

“Hiçbir insan sıfır telaşla hayatta kalamayacağı üzere, çok dertli beşerler da hayatta kalamazlar. Vasat telaş, azamî tedbiri getirir. Anne, baba telaşla baş ediyorsa çocuk bunu görüntü üzere kaydeder. Haftasonu sokağa çıkma yasağı olan günlerde anne, baba meskende pijama yahut gecelikle dolaşırsa çocuğa olumsuz bildiri vermiş olur. Çocuk bu bildirisi ‘olağanüstü kaidelerden geçiyoruz’ biçiminde alır. Halbuki, anne baba, eşofmanını giyse, saçını, başını düzeltse, ‘paniğe gerek yok, tedbirimizi alıyor’ bildirisini vermiş olur. Kriz anlarında ömür kalitesinden fedakarlık etmeyen yüksek ihtimal hayatta kalır. Çanakkale Savaşları’nın en çetin günlerinde Mustafa Kemal yeraltı sığınağına halı ve kilim koyduruyor. Savaş ortamında sığınakta halı ve kilime ne gerek vardı? diyebilirsiniz. Büyük kumandan, her sabah tenekeden yaptırdığı derme çatma, küvette yıkanıyordu. İşte bu disiplini gösteren hayatta kalıyor. Ömür kalitesinden fedakarlık etmemek soğukanlılıktır. Tasayı kontrol altına alacağız. Çocuklar bu davranışları görür, dert ve sıkkınlık haliyle baş edebilir.”

Maskeli fotoğraflar

Çocuk ve Ergen Psikoloğu Bilge Aygün bilhassa okul öncesi ve ilköğretim çocukların pandemi sürecinden etkilendiğini belirterek, “Danışan çocuklardan fotoğraf çizmelerini istediğimde birçoğu maskeli insan figürleri çiziyor. Pandeminin telaşını ağır olarak hisseden ve zorlanan çocuklara, ‘nasılsın?’ diye sorduğumda bile, kelama Kovid-19 ile başlıyorlar. Dertle baş etme marifeti olan çocuklar pandemi kurallarına adapte olurken, duygusal açıdan zorlananlar çocuklar daha olumsuz etkilendiler. Zorlanan çocuklar için en büyük dert okulların kapanmasından sonra ortaya çıktı” dedi.  

Pandemi şart ve kısıtlamaları nedeniyle çocukların oyun kültürünün de değişmeye başladığını söyleyen Aygün, “Dijital ortamda toplumsallaşan, imajlı konuşurken karşılıklı oyun kuran çocuklar görüyoruz. Çocukların bu periyot yaşadıkları olumsuz hisler görmezden gelinirse gelecekte yansıması olacaktır. Çocuklar, yakınlarıyla yakın temas kuramadığı için mutsuz olmazlar. Asıl telafisi olmayan sorun etkileşim kuramamaktır. Şayet çocuk akranlarıyla bir ortaya geldiğinde oyun kuramıyorsa telaş düzeyinin çok yüksek demektir” diye konuştu.

YARIN: PROF. DR. YANKI YAZGAN: ‘ABARTILI REAKSİYONLAR VEREN KORKULU ÇOCUKLAR VAR’