İstanbul’da bilhassa son 20 yıldır hakkında çok sayıda ikaz yapılan büyük sarsıntının ne vakit olacağı en çok merak edilen mevzuların başında geliyor. İstanbul’da kentin altından geçen bir fay çizgisi yok fakat Marmara Denizi’nin altından geçen ve yaklaşık 130 km kırılmamış bir fay sınırı bulunuyor. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü de mümkün büyük Marmara Depremi’ne ait aralıksız çalışmalar yürüten kurumların başında geliyor. Enstitü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener ile Kandilli Rasathanesi Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Kıymetlendirme Merkezi Müdürü Dr. Doğan Kalafat, Kandilli’nin Marmara Deniz tabanı içinde 2013’ten bu yana yaptıkları çalışmalarda ortaya çıkan son tespitleri Milliyet’le paylaştı. İki bilim insanı pandemi devrinin zelzele araştırmalarının suratını sekteye uğratmasından yakındı.

Kabuktan bilgiler

Prof. Dr. Haluk Özener, 8 yıl evvel Japonlarla “Marmara Deniz Tabanı Gözlemevi Projesi’ne başladıklarını ve bu projeden çok kapsamlı bilgiler elde ettiklerini belirterek, şu bilgileri verdi:

“Deniz tabanına yerleştirdiğimiz elektrik alan ölçüm aygıtları, tabandaki kabuk deformasyonlarını belirleyen açılma ölçerlerin yanı sıra deniz tabanı mikro-deprem ölçüm aygıtları ile tabandaki sismik müşahedelere ilişkin datalar bize yeni bilgiler sundu. Birinci bulgular ‘batı paçası’ dediğimiz segmentte yılda 1.5 santim sağ yanal atım gözlemlendi. Yani Kuzey Anadolu Fay Çizgisi yılda 2.5 santim batıya yanlışsız kayarken, Tekirdağ-Şarköy açıklarından Marmara Ereğlisi açıklarına uzanan fay sınırı (batı segmenti) 1.5 santim sağ yanal atım, yeniden bu segmentte 1 santimlik daima güç salınımı tespit edildi. Bu boşalım öbür segmentlere nazaran daha düşük bir risk olarak yorumlanabilir. Tekirdağ-Şarköy açıklarından Marmara Ereğlisi açıklarına uzanan fay sınırı (batı segmenti) boyunca yapılan ölçüm sonuçlarına nazaran bu alandaki zelzele riski Silivri’den-Büyükçekmece açıklarına uzanan orta segmentten daha düşük olarak yorumlanabilir.”

‘Batı’da risk düşük

Kandilli Rasathanesi Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Kıymetlendirme Merkezi Müdürü Dr. Doğan Kalafat da Marmara’dan geçen Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun 2 ana kola ayrıldığını söz ederek, şunları söyledi:

“Marmara Denizi’nde tek bir fay kesimi yok. Birçok fay kesimi (segment) var lakin biz Kuzey kolu üzerindeki ana fay modüllerini inceliyoruz. Fay zonunun Marmara Denizi’nden geçen Kuzey kolu genel olarak Batı, Orta, Doğu olmak üzere 3 ana modülden oluşuyor. Batı ve orta segmenteki çalışmalarımız bitmek üzere. İstanbul Prens Adaları açlıklarından Çınarcık-Yalova açıklarına uzanan doğu segmentine ilişkin datalar ise pandeminin sona ermesiyle ele alınacak. Datalar bize batı segmentindeki gücün daha yavaş biriktiğini ve bu alandaki sarsıntıların daha derinde gerçekleştiğini göstermiştir. Bu nedenle de batı segmentte mümkün zelzele olma potansiyelinin nispi olarak daha az risk taşıdığı biçiminde yorumlanabilir.

Silivri-B.çekmece…

Özel ölçüm aygıtlarından alınan bilgilerin tahlilinden yararlandık. Batı segmentindeki ağır güç boşalımı kelam konusu. Fakat Orta Marmara’da daha külfetli bir tablo kelam konusu. Bu segmentte en son meydana gelen sarsıntının 1766’da olduğu çeşitli bilim adamları tarafından kabul edilmektedir. Yaklaşık 250 yılı aşkın müddettir zelzele olmamış bir alanda riskin daha fazla olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıyeten orta segmentte Japonlar ile yaptığımız çalışmada, sismik süratlerde değişkenlikler, sürat kontrasları görülmüştür. Düşük sürate sahip alanlarda sismik aktivite daha yüksek lakin sismik aktivitenin düşük olduğu alanlarda sismik suratların yüksek olduğunu gördük. Eldeki bilgilere nazaran Silivri açıklarından Büyükçekmece’ye gerçek uzanan orta segmentin gelecekte meydana gelebilecek zelzeleler için aday olduğu formunda yorumlanabilir. Sürat kontrasları muhtemel kırılmanın olacağı yerleri gösteriyor. Yalova açıklarından Prens Adaları’nın önünden yanlışsız uzanan kesimdeki çalışmaları şimdi tamamlamış değiliz. Şimdiye kadar elde ettiğimiz datalara nazaran yüksek anomalilerinin görüldüğü orta segment (Silivri-Kumburgaz-Büyükçekmece) açıkları. Muhtemel kırılmanın beklendiği alan olarak öne çıkıyor.”

‘Büyüklüğü 7’nin üzerinde olacak’

Kandilli Enstitüsü’nün Türkiye genelinde 450 istasyon üzerinden 7/24 saat bilgi topladığını anlatan Prof. Dr. Haluk Özener, İstanbul’un bir bütün halinde ele alınarak kentsel dönüşümle sarsıntıya hazırlanması hatta gerekirse aşikâr bölgelerde transfer alanları yaratılarak, dönüşümün gerçekleştirilmesi hakikat olacağını tabir etti. Kuzey Anadolu Fay’ı üzerindeki sarsıntıların 1939 Erzincan zelzelesinden sonra Batı’ya hakikat göç ettiğini belirten Prof. Özener, şunları dedi:

“Başta İstanbul’u etkileyecek Marmara Depremi’nin büyüklüğü 7’nin üzerinde olacak. Tarih veremiyoruz. Bu kademede yapılabilecek tek şey zelzele ziyanlarını azaltmak. Bu tek modüllü bir kırık olabileceği üzere birden fazla kırılmayı da içinde barındırabilir. Marmara Denizi’nin altından geçen tek bir fay kesimi yok. Birçok ve birbirinden farklı kırık kesimleri kelam konusu. Her bir kırık kesimi kendine has özellikler barındırıyor. Batı segmentinde daha derinde zelzeleler olurken, orta segmentte zelzeleler daha sığ gerçekleşiyor. Lakin ‘Orta segment’in aşikâr yerlerinde ise hiç sarsıntı aktivitesi görülmemektedir. Tüm bu yorumlar elde edilen bilgilerin tahliline dayalı olarak yapılıyor.”