Mithat Yurdakul / Ankara

Son günlerde Montrö Boğazlar Mukavelesi ve Karadeniz’deki gerginlikle tekrar tartışma konusu olan Kanal İstanbul ile ilgili, ikili geçiş formülünün gündeme geldiği ortaya çıktı. Kanal İstanbul çevresel tesir değerlendirmesi (ÇED) raporunda, “Kanal İstanbul’un, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nde ticaret gemisi olarak tanımlanan gemilerin geçişlerine açık tutulması, savaş gemisi geçişlerinin 81 yıldır uygulandığı formuyla Boğazlar yoluyla yapılmasının en uygun hal usulü olacağı değerlendirilmektedir” denildi.

81 yıldır olduğu üzere

Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nca hazırlatılan ve geçtiğimiz ocak ayında onaylanan bin 600 sayfayı aşkın Kanal İstanbul ÇED raporunda, Türkiye’nin, Montrö Sözleşmesi’nin ruhuna ziyan vermeden Kanal İstanbul geçişlerini dilediği üzere düzenleyebileceği belirtilerek, savaş gemilerinin durumuna da değinildi.

Raporda, Montrö Sözleşmesi’nde ticaret gemilerinin açık bir tarifinin yapılmadığı, “savaş gemileri” kapsamına girmeyen bütün gemilerin ticaret gemisi olarak kabul edildiği belirtilerek, “Kanal İstanbul geçişleri sebebiyle, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin tartışmalardan uzak tutulması ve yaşanması olası bölgesel ve global istikrarsızlık ve belirsizliklerin önlenmesi maksadıyla; Kanal İstanbul’un, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nde ticaret gemisi olarak tanımlanan gemilerin geçişlerine açık tutulması, savaş gemisi geçişlerinin 81 yıldır uygulandığı biçimiyle boğazlar yoluyla yapılmasının en uygun hal stili olacağı değerlendirilmektedir” denildi.

Hukuksal statü uyarısı

Raporda, savaş gemilerinin Kanal İstanbul’dan geçirilmesi durumuna ait de bir teklif yer aldı. Bu çerçevede, gemilerde sınıf, tonaj ve mühlet sınırlamasına yönelik kayıtlara Kanal İstanbul yoluyla Karadeniz’e giriş çıkış yapan savaş gemilerinin de dahil edilmesi gerektiği vurgulandı. İlgili devletlerin Ankara’daki temsilciliklerine de bu bilgilerin verilmesi ve Kanal İstanbul’un Karadeniz’in türel statüsünde değişiklik yaratmaması gerektiği kaydedildi.

Boğazların “doğal su yolu” özelliği ile insan üretimi olan kanallardan ayrıldığına dikkat çekilen raporda, kanallardan geçişlerin, tersine bir milletlerarası düzenleme yoksa, özel hukukî rejimler çerçevesinde ve kanala hükümran olan devletin yetkilerine rastgele bir sınırlama getirmeden yapılabildiği vurgulandı.

Raporda, “Kanal İstanbul üzerinde Türkiye’nin yasama, yürütme ve yargı yetkileri tam olup, Kanal İstanbul geçişlerinin Türk ulusal hukukuna nazaran düzenleneceği konusunda bir tereddüt yoktur” denildi.

Danimarka ve Cebelitarık örneği

Coğrafik pozisyonu, fiziki yapısı ve “sui generis” (kendine özgü) özellikleri çerçevesinde değerlendirildiğinde, Türk boğazlarının milletlerarası bir boğaz olmadığının görüleceği söz edilen raporda, “Uluslararası boğazlardan genel geçiş rejimi geçiş özgürlüğü üzerine inşa edilmiştir. Türk Boğazları, Danimarka Boğazları ve Cebelitarık Boğazı üzere türel statüleri özel kontratlarla belirlenmiş boğazlardan geçiş kendi özel statülerine tabidir” tespitinde bulunuldu.