İçişleri Bakanlığının, Dernekler Kanunu ile ilgili yapılan yeni düzenlemeler hakkında yaptığı yazılı açıklama şöyle:

“Değişikliklere neden muhtaçlık duyuldu?

Düzenleme ile daha tesirli bir kontrolle şeffaflığın sağlanması, vatandaşlarımızın hayır hislerinin suiistimalinin engellenmesi ve sivil toplum kuruluşlarının daha aktif ve daha sağlam olması amaçlanmakta; ayrıyeten üyesi olduğumuz ve terörizmin finansmanı ile uğraş konusunda siyasetler geliştiren (Financial Action Task Force-FATF) Mali Aksiyon Vazife Gücü’nün tavsiyeleri de karşılanmaktadır.

Bu kanun kararları ile yardım toplanması zorlaştırılmakta mıdır?

Hayır. Yardım Toplama Kanunu’nda var olan düzenlemeye ait zorlaştırıcı rastgele bir karar getirilmemiştir. Mevzuatta açıkça karar bulunmayan, berbata kullanımı açık olan ve sıkça başvurulan internet üzerinden müsaadesiz yardım toplanmasının önüne geçilmesine yönelik düzenleme yapılmıştır. Ayrıyeten her türlü müsaadesiz yahut tarzına uygun yapılmayan yardım toplama faaliyetleri ile ilgili idari para cezalarının üst limiti artırılmıştır.

Yurt dışına yapılacak yardımlara ait bir sonlandırma bulunmakta mıdır?

Hayır. Gerçek ve hükmî bireylerin yurt dışına yapacakları yardıma ait hiçbir sonlandırma bulunmamaktadır. Yalnızca derneklere yurt dışına yapacakları yardımların ölçüsünü ve gideceği yeri kanunda belirtilen merciye bildirme zaruriliği getirilmektedir.

Derneklere üye olunması konusunda bir sınırlama getirilmiş midir?

Hayır. Yeni düzenleme ile hiçbir sınırlama getirilmemiştir.

Dernek organlarında hangi durumlarda misyon alınamaz?

Terörizmin finansmanı, uyuşturucu ve kara paranın aklanması hatalarından mahkûm olanlar, derneklerin idare ve kontrol şurasında vazife alamazlar. Bu bireyler yasaklanmış hakların geri verilmesi (memnu hakların iadesi) durumunda vazife alabilirler.

Derneklerde misyondan uzaklaştırma hangi durumlarda mümkündür?

a) Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanun’da yer alan hatalar,
b) Türk Ceza Kanunu’nda yer alan uyuşturucu yahut uyarıcı unsur imal ve ticareti,
c) Türk Ceza Kanunu’nda yer alan kabahatten kaynaklanan malvarlığı kıymetlerini aklama kabahatlerinden ötürü idare ve kontrol şuralarında vazifeli olanlar ve ilgili işçi hakkında mahkeme tarafından dava açılarak kovuşturma başlatılması halinde, bu bireyler yahut bu şahısların misyon yaptığı organlar süreksiz bir önlem olarak İçişleri Bakanı tarafından vazifeden uzaklaştırılabilir. Bakan tarafından vazifeden uzaklaştırılanların yerine lakin mahkeme tarafından görevlendirme yapılır.

Evvelki mevzuatta misyondan uzaklaştırma bulunmakta mıydı?

Evet. Kamu faydasına çalışan derneklerin kontrolleri sonucunda mahpus cezası verilmesi gerektiren kabahatlerin işlendiğinin tespiti halinde, Dernekler Kanunu’nun 27’nci hususuna nazaran dernek yöneticileri İçişleri Bakanı tarafından vazifeden uzaklaştırılabilmekteydi.

Derneklerin faaliyetten alıkonulması hangi durumlarda mümkündür?

Üstteki hususta sayılan nedenlerle uygulanan vazifeden uzaklaştırma önleminin kâfi olmaması ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde İçişleri Bakanı, derneği süreksiz olarak faaliyetten alıkoyabilir ve derhal mahkemeye başvurur. Mahkeme 48 saat içinde faaliyetten süreksiz alıkoymaya ait kararını verir.

Evvelki mevzuatta derneklerin faaliyetten alıkonulmasına ait düzenleme bulunmakta mıydı?

Evet. Türk Uygar Kanunu’nun 115. unsuruna istinaden vakıflar, Anayasa’da öngörülen hallerde İçişleri Bakanı tarafından faaliyetten süreksiz olarak alıkonulabilmekteydi. Benzeri düzenleme dernekler için de yapılmıştır.

Öteki ülkelerin mevzuatında vazifeden alma ve faaliyetten alıkoymaya ait düzenleme bulunmakta mıdır?
Evet. Yurt dışında da benzeri uygulamalar bulunmakta olup örneğin; anayasal sisteme karşı işlenen hatalar ile ırkçılık, ayrımcılık, terör vb. kabahatlerinin işlenmesi halinde Almanya’da İçişleri Bakanı, Fransa’da Bakanlar Heyeti ve İngiltere’de Hayırseverlik Komitesi tarafından dernekler hakkında faaliyetten men, misyondan uzaklaştırma ve süreksiz yönetici ataması yapılabilmektedir.

Kontrollerde neden uzman görevlendirilebilmektedir?

Dernek kontrollerinde uzmanlık gerektiren bahislerde durumun tespiti için uzman görevlendirilebilecektir. Bunların kontrol ve karar alma yetkisi bulunmamaktadır.

Derneklerin başka kamu görevlilerince denetlenmesi yeni bir uygulama mıdır?

Kamu vazifelilerinin mevcut durumda da Vilayet Yönetimi Kanunu’na nazaran dernek kontrolünde görevlendirilmesi mümkündür. Yeni durumda bu konu Dernekler Kanunu’na işlenerek kontrolde vazife alacak kamu vazifelilerinin eğitim, nitelik, bilgi ve marifetlerinin artırılması amaçlanmıştır.

Dernek kontrollerinde doküman ve bilgi istenebilmesine yönelik düzenleme Şahsî Dataların Korunması Kanunu’na muhalif mıdır?

Hayır. Kontrol için elde edilen bilgi ve evrakların Ferdî Bilgilerin Korunması Kanunu kararlarına uygun bir halde istenmesi ve korunması mecburidir.

Vakıflar, Dernekler Kanunu kapsamına alınmakta mıdır?

Merkezleri yurt içinde bulunan vakıflara ait rastgele bir düzenleme yapılmamıştır. Yalnızca merkezleri yurt dışında bulunan vakıfların Türkiye’deki faaliyetleri kanun kapsamına alınmıştır.

Düzenlemede örgütlenme özgürlüğüne muhalif bir konu bulunmakta mıdır?

Hayır. Yapılan düzenleme ile ne dernek kurulmasına ne derneklere üye olunmasına ne de derneklerin faaliyetlerine yönelik rastgele bir kısıtlama getirilmemektedir.

Düzenleme, Anayasa’ya ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne uygun mudur?

Düzenleme, Anayasa’nın ‘Dernek Kurma Hürriyeti’ başlıklı 33’üncü unsurunun ‘Dernek kurma hürriyeti lakin, ulusal güvenlik, kamu tertibi, cürüm işlenmesinin önlenmesi, genel sıhhat ve genel ahlâk ile diğerlerinin hürriyetlerinin korunması sebepleriyle ve kanunla sınırlanabilir. Dernekler, lakin, ulusal güvenliğin, kamu tertibinin, cürüm işlenmesini yahut cürmün devamını önlemenin veyahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, derneği faaliyetten men ile yetkilendirilebilir.’ Kararı ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin ‘Toplantı ve Dernek Kurma Özgürlüğü’ başlıklı 11’inci hususunda belirtilen ‘Ulusal güvenliğin, kamu güvenliğinin korunması, kamu sisteminin sağlanması ve hata işlenmesinin önlenmesi, sıhhatin yahut ahlakın yahut diğerlerinin hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli olanlar dışındaki sınırlamalara tabi tutulamaz’ temellerine mutlaka uygun olarak yapılmıştır.