“Hepimiz ayrımcıyız”

8 Mart her geldiğinde içim şöyle bir gıcıklanıyor. Çünkü, insanların ve kurumların bayana verdikleri bedeli gösterme yarışı bu devir iyice hızlanıyor.

Bizler bayana paha vermekle ilgili hemfikiriz, o denli değil mi? Hatta çoğumuz bu türlü düşünmediğine inandığımız insanlara karşı da öfkeliyiz, tepkiseliz ve onları bilgisiz / geri başlı / ilkel üzere formlarda etiketliyoruz: Bizler iyiyiz, öbürleri makus olan sonuçta.

Pekala bizim üzere “çağdaş” insanların oluşturduğu tertiplere bakalım, haydi: İdare konumlarından, düzenlenen konferans ve panellerdeki bayan / erkek oranına dek, eşitlik var mı sizce? Hayatımıza yeni giren Clubhouse uygulamasında bile erkekler konuşuyor, biz bayanlar da dinliyoruz. Neden bu türlü dersiniz?

Zira savunduğumuz bedeller ne olursa olsun, şuur seviyesinde kendimize ve diğerlerine ne söylersek söyleyelim, şuur dışı seviyesinde hepimiz ayrımcıyız. Bu yazıyı okuyan sen de, bu yazıyı yazan ben de, bayanı ve dişili yargılıyoruz. Tek fark ayrımcılığımızın derecesi, ki bu da kendi ferdi şuur dışımızı incelediğimiz oranda değişiyor. Öbür insanları suçlamak yerine şuur dışımızdaki nahoş karanlıklarımıza bakmak kolay değil, cüret istiyor.

İnsanlık ayrımcılık konusunun şuur dışında gerçekleşen bir hadise olduğunu yıllardır biliyor. “Bilinç dışı ya da örtük önyargı” olarak Türkçe’ye çevrilen “unconscious bias” konusu ile ilgili sayısız araştırmaya son yıllarda sinirbilim (neuroscience) araştırmaları da eklendi. Özetle durum şu, bizler inandığımız o aziz kıymetleri istediğimiz kadar konuşup duralım; birisini bir panele konuşmacı olarak çağırırken, birisinin performansını değerlendirirken (kendi performansımız da dahil değerlendirirken), bir kişinin ne kadar uzman olup olmadığına karar verirken, Ahmet’leri Ayşe’lere tercih ediyoruz. 

Zira şuur dışımız erkek ve erili, bayan ve dişile nazaran daha bedelli olarak pahalandırıyor. Şuur dışımız bayanla ve dişil prensiple ilgili türlü olumsuz yargıyla dolu. Bu yargılar yalnızca “Kadın bayanı çekemez.” ya da “Kadın yönetici bu türlü.” üzere direk bayanla ilgili yargılar da değil. Dişil prensibi eril prensipten bedelli tuttuğumuz yargılarımıza da bakmaya davet ediyorum sizleri: Sonuç odaklılığı süreç odaklı olmaya, denetimi teslimiyete, koşturmayı dinlenmeye, niyetleri hislere, matematiği kıssalara yeğliyoruz. Bu satırları okurken, senin aklına kim bilir öteki neler gelmiştir, listemiz bir epey uzun, o denli değil mi?

Evet, biraz sevimsiz bir yazı oldu, farkındayım. İğneyi kendimize batırdım sonuçta. Bayana fizikî şiddet uygulayan o “kötü” insanlardan, odağı sana ve bana, “iyi” insanlara çevirdim. İçinde türlü rahatsızlık, zahmet, tahminen öfke, tahminen sıkıntı hissettin. İçindeki Eril çabucak mevzuyu çözmek, sonuca gitmek istemiş olabilir, “tamam, anladım da, ben ne yapacağım pekala?” diyordur tahminen.

Eh, madem buraya dek geldin ve bayana, dişile paha vermek konusunda ciddisin, yazının geri kalanında tekliflerim olacak sana. 

1- Bayana kıymet vermek, dişil prensibe kıymet vermekten, bu da kendi şuur dışını keşfe çıkmaktan geçer: Bilinç dışındaki yargılara, dehşetlere ve acıya bakabilirsen, hakikati görmeye başlarsın. Bu hem uzun hem de acılı bir süreçtir. Zira “kadına bedel verin” diye bağırırken o kıymeti aslında hiç de vermeyen ya da bayan olmaktan korkan kesimlerimiz olduğunu fark etmek  haliyle kolay değildir. Güzel haber şudur ki, bu yolu yalnız yürümek zorunda değilsin. Senden evvel yürümeye başlamış insanlardan dayanak alabilir, bu yoldaki kardeşlerinle inançlı çemberlerde buluşabilirsin. Yolda yürümenin kendisi keyiflidir; yasın içinde kutlama, kutlamanın içinde yas olduğunu anlarsın. Farkındalığın arttıkça kararlarını şuur dışın değil farkındalığın yönlendirir. Romantik alakaların, çocuğunla ait, işinle ait dönüşür; istediklerini yaratmaya ve en değerlisi yaşadığın anın içinde hoşnutluğu, keyfi ve coşkuyu deneyimlemeye başlarsın.

2- İkinci teklif setim ise cefadan değil sefadan geçecek: Hayatında dişil prensibe daha fazla nasıl yer açabilirsin? Yani durmaya, yavaşlamaya, şefkate, gevşemeye nasıl yer açabilirsin? Gündelik hayatında dişil prensibe alan açtıkça hayatının her alanına istikrar gelir:

-Kendine minik rutin vakitleri belirle. Akşam işi gücü kapatıp dişile geçmek için bir akşam ritüelin olabilir. Gün ortasında eril taraftan koştururken, dişili deneyimleyeceğin anlar olabilir. Durduğun, yavaşladığın bu anları yaratmak için kendine müsaade ver.

-Hayatında keyfe yer aç. Seni hızlandıran ve ajite eden kahve içmek yerine renkli, rayihalı bitki çayları iç. Melisa, papatya, ıhlamur ve rooibos. Bunlar seni gevşeten çaylar. Yeşil çay, adaçayı, tarçın, portakal, elma ve zencefil. Bunlar ise seni uyandıran çaylar. Ve gül… Ah o gül! Kalp çakramıza en iyi gelen çaydır. Ben çoklukla yeşil çay ile diğer bir çayı karıştırarak güne başlarım. Mesela karanfil yahut tarçın. Bazen de sabah olmasına karşın hafif telaşlı bir ruh hâlim olur; o vakit mesela yeşil çaya ıhlamur katarım. Şayet kalbimi açmak istiyorsam o vakit gülü çeşitli çayların içine katıveririm. Hangi çayı içeceğime vücudum karar verir.

-Kendini canlandırmak, sakinleştirmek, gevşetmek için aromaterapik yağlardan dayanak al.

-Doğada vakit geçirmeyi yalnızca tatilde yapılacak bir aktivite olarak düşünmeyi bırak, mümkünse her gün tabiatla bir ait olsun. Tabiat dişildir. Ondan uzaklaştığımızda dişilden uzaklaşırız. Parkta bir on dakika yürü, ağaçlara sarıl, meskeninde bitki besle. 

-Vaktinin ne kadarı eril rollerde ne kadarı dişil rollerde geçiyor? Bunu fark etmek için her gün beş dakikanı ayırıp bir günlük tutabilirsin. Böylelikle dişil rollere daha fazla vakit ayırabilirsin.

3- İçindeki Dişil ne yapmak ister? Çocukken neler yapmak güzeline giderdi? Şiir yazmak mı? Müzik söylemek mi? Dans mı? Çok değil yalnızca haftada 1 saat buna ayırabilir misin? 

Ne dersin? Hayatında daha fazla dişil prensibe yer açmaya evet diyor musun?

Gülen Gündüz Yılmaz

Konuşmacı, Müellif, Koç, Eğitimci