Diyarbakır’da son vakitlerde çocuklar üzerine yapılan toplumsal deney imgeleri toplumsal medyada paylaşılmasıyla tartışmalara neden oldu. Diyarbakır Barosu Çocuk Hakları Merkezi Lideri Avukat Mehmet Emin Çoban, çocukların gizlice manzaralarının kaydedilmesinin ve hem çocuklardan hem de ebeveynlerinden müsaade alınmadan toplumsal mecralarda paylaşılmasını çocuk istismarı olarak yorumladı. Böylesi teşebbüslerin Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Mukavelesi, Anayasa ve çocukları müdafaa kanununun ihlal edildiğini savunan Avukat Mehmet Emin Çoban, kişinin beyanı yahut isteği hilafında imajlarının paylaşılıyor olmasıyla özel hayatın saklılığının dikkate alınmadığını belirtti. Çoban, çocuğun yüzünün ve kimliğinin açık bir halde muhakkak olabileceği bir imajın toplumsal medyada paylaşılması çocuk istismara açık bir alan olarak ortaya koyulduğuna dikkat çekti.

‘ÇOCUKLARIN İSTİSMARI KELAM KONUSUDUR’

Son vakitlerde Diyarbakır’da başta toplumsal medya fenomenlerce çekilen akabinde toplumsal medyada paylaşılan imgelere değinen Çoban, “Bunun çocuklar üzerindeki hak ihlalleri noktasına baktığımız vakit, burada bilhassa çocukların gizlice imajlarının kaydedildiği ve hem çocuklardan hem de ebeveynlerinden müsaade alınmadan toplumsal mecralarda paylaşılması kelam konusu. Burada çok açık net bir formda çocukların istismarı kelam bahsidir. Öte taraftan çocuğun özel hayatının kapalılığını ihlali ortaya çıkmış oluyor. Daha evvelki aylarda da Diyarbakır’da bir toplumsal medya fenomenin gelip Dağkapı Meydanı’nda parasının olmadığını ve dışarıdan geldiğini belirterek bir çocuktan yemek istemesi ve kendisine yemek ısmarlanması üzerine tablet ikram etmesi, bunun da toplumsal medyada müsaadesiz bir biçimde paylaştığı manzaraları vardı. Devamında birkaç gün evvel tekrar bir otomobilde bulunan iki kişinin su satan bir çocuğa param yok su istiyorum biçiminde, sonrasında da paranız yoksa benden olsun halindeki çocuğun beyanı üzerine, paketlenmiş bir halde tablet ikram edilmesi, tekrar birebir hususta bir çocuğun istismarı durumunu ortaya koyuyor. Öncelikle Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne nazaran 18 yaşından küçük her birey çocuktur ve çocuk kabul edilmektedir. Tekrar bizim anayasamızda da özel hayatın kapalılığı, yaşama hürmet, aile hayatına hürmet üzere unsurlarımız de kelam konusu. Öte taraftan yeniden çocuk muhafaza kanunumuz mevcut. Bu noktada bilhassa kişinin beyanı yahut isteği hilafında imajlarının paylaşılıyor olması, özel hayatın kapalılığını ortaya koymaktadır” dedi.

‘DİYARBAKIR CUMHURİYET BAŞSAVCILIĞI’NA CÜRÜM DUYURUSUNDA BULUNDUK’

Bir çocuğun manzaralarının tıklanma rekorları kırdığı ve toplumsal mecrada önünü alınamayacak formda süratlice yayıldığı bir ortamda çocuğun yüzünün, kimliğinin açık bir formda belirli olabileceği bir imajın toplumsal medyada paylaşılıyor olması, çocuğu da istismara açık bir alan olarak ortaya koyduğunu söyleyen Çoban, şöyle konuştu:

“Bunun gün geçtikçe biraz daha sayısının artıyor olmasından kaynaklı olarak biz de hukuksal yollara başvurduk. Bize gelen ihbarlarda oldu bu tarafta. Birkaç gün evvel araç içerisinde su satan çocuğa tablet ikram edilmesi üzerinden artık hem bu konudaki ihlallerin önüne geçebilmek için, hem de artık bunun çocuğun istismar edilmesi, özel hayatın kapalılığının ihlal edilmesi ve devamında doğabilecek, çocuğun istismar edilebileceği alanların açılmasının önüne geçilebilmesi için Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı’na kabahat duyurusunda bulunduk. Bu hususta imgeleri de sunduk. Kapsamlı bir biçimde çocuk işçiliğine değinerek, bunun istismar edildiğini, bilhassa çocuğun unutulma hakkının gözden kaçırıldığı da belirtildi cürüm duyurumuzda. Öbür taraftan, toplumsal deney isimli görüntülerin internet ortamından kaldırılmasını da talep ettik.”

‘HEM HUKUK AÇISINDAN HEM DE BİLİMSEL ETİK AÇISINDAN HATA VE SAKINCALIDIR’

Dicle Üniversitesi Sosyoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Rüstem Erkan ise bu durumu ticari bir faaliyet olduğunu, bunun hem hukuk açısından hata olduğunu hem de bilimsel etik açısından cürüm ve sakıncalı olduğunu belirterek, “Son periyotlarda bilhassa toplumsal deneylerin alanı olarak Diyarbakır seçiliyor büyük ölçüde. Bu görüldüğü üzere aslında bir ticari faaliyettir her şeyden evvel. Yani bu toplumsal medyada üzerinde izlenme sayısını arttırmak için ticari faaliyet. Sonuçta çocuklarla ve Diyarbakır’la birinci görünüşte olumlu bir imaj ortaya çıktığı için herkes bundan şad oluyor. Hatta bu tıp karşılık veren çocukların çeşitli formlarda yalnızca o röportajı yapanlar tarafından değil farklı kurumlar tarafından ödüllendirildiğini de görüyoruz. Bunun altında şu yatıyor, aslında Diyarbakır’da çocuklar iyi de daha sonraki süreçte daha berbat davranışlar ediniyorlar üzere bir imaj çıktığı için ilgi çekiyor. Ancak bu problem bir kere bakın ismi toplumsal deney, her deneyin muhakkak kuralı vardır, bilimde, toplumsal bilimlerde deney kıymetlidir ancak bunun bilimsel etik süreci vardır. O da şudur, çocukları ebeveynlerinden müsaade almadan bu cins bir deneyde kullanamazsınız. Bu hem hukuk açısından kabahattir, hem de bilimsel etik açısından hata ve sakıncalıdır. İkincisi bu çeşit görüşmelerin, yani çocuklarla çocukların yüzü açık formda başkalarına model olacak formda yapılması aslında çocuk istismarıdır. Hem çocuklar üzerinden yarar sağlama hem de ileride sürecin nereye gittiği belirli olmadan çocuk istismarına açık bir hale gelebilir. Bu yapanların dışında da öteki makûs niyetli beşerler, bunu izleyen çocuklar her yapılan şeyi toplumsal olarak algılayarak çeşitli istismarlara açık olabilir. Yani çocukların kaçırılmasından tutun cinsel istismara kadar gidebilecek bir sürecin yolunu açabilir bu. Bunu tıpkı vakitte sokakta çocuk personelliği yapan çocuklar üzerinden yapıyorlar bunu, bu çocuk işçiliğini de belirli ölçüde yasallaştırmış oluyor” diye konuştu.

‘YAPILAN DUYGUSAL BİR İSTİSMARDIR’

Dicle Üniversitesi Çocuk Psikiyatrisi Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tuğba Yüksel de bu yapılanın duygusal istismara girdiğini söz etti. Çocukların yapması gereken hoş davranışların takdir edilip övüleceğine, üstüne çok büyük bir armağanla güya her hoş davranışında büyük bir armağan alacakmış üzere bir his oluşturmanın uygun olmadığını lisana getiren Yüksel, şunları söyledi:

“Son vakitlerde bu hususla alakalı çok fazla toplumsal deney yapılıyor. Fakat bu toplumsal deneyleri araştırıp da yapmak çok daha iyi olabilir. Zira çocukların psikolojisi bundan ne derece etkileniyor, ona dikkat etmek gerekiyor. Toplumsal deney yaparken çocuğa vereceğimiz bir armağan varsa, onun çok büyük olmaması kıymetli. Zira çocukta, büyük bir armağan olduğunda bir duygusal istismara kadar yol açabiliyor. Aslında çocukların yapması gereken hoş davranışlar takdir edilip övüleceğine, üstüne çok büyük bir armağanla güya her hoş davranışımızda büyük bir ikram alacakmışız üzere bir his olması, çocuklar için tabi ki uygun değil. O yüzden hoş bir davranışı görüyorsak şayet, bu sokak çocuklarında olabilir, Suriyeli çocuklar olabilir, onların başının okşanması, bir aferin denmesi, hoş bir gülücük olması onların çok daha güzeline gidecektir. Zira tablet herkesin eline geçmeyecek, yalnızca şanslı bir çocuğa geçti, ondan ötürü başka çocuklar bunun beklentisi içine girmesinler. Bu yapılan çok uygun bir şey değil, bu duygusal istismara giriyor.”