Okan Üniversitesi Öğretim Üyesi ve Er-Kim Labs İdare Konseyi Üyesi Cem Zafer, “Büyümeden ‘büyük devlet’ olunmaz. Üretim olmadan da büyüme olmuyor. Üretim için üç şeyin bir ortaya gelmesi gerekiyor: Sermaye artı emek çarpı teknoloji. İşin en kolay düzeneği bu” dedi.  “Ortak aklın mutabık kaldığı teknolojik inovasyon üzere sıkıntılar -yanlış anlaşılmazsın, ayrıcalıklı manasında söylüyorum- VIP muamelesi görmeli” diyen Cem Zafer “Very Important Person değil, Very Important Project. Bunlara her türlü dayanağı vereceksiniz. Bu Türkiye koşullarında fakat devlet takviyesiyle yapılabilir. Bu riski bu konjonktürde ne bankalar ne de özel bölüm alır” tabirlerini kullandı. Hakikat ekonomik siyasetler, sağlıklı büyüme ve verimli üretim üzere hususları pahalandıran Cem Zafer’in Milliyet’in sorularına verdiği karşılıklar şöyle:

– Sizce Türkiye’nin en değerli maksadı nedir?

Bütün ülkelerde iktisat siyasetlerinin temel hedefi toplumun refahını sağlamak, çoğaltmaktır. Bunun için de büyümeyi, istikrarı ve istihdamı gaye alırlar. Ülküde herkes kendine iş bulur ve geçimini sağlar. Bu üçlü sistemin çalışması için evvel üretim olması gerekir. Üretim yoksa, büyüme de istihdam da olmaz.

‘BÜYÜME ÜRETİMLE OLUR’

– Büyümeyi ilerlemek, ülkenin ileri gitmesi olarak düşünebilir miyiz?

Elbette, hatta yarış olarak düşünebilisiniz. Mustafa Kemal Atatürk muassır medeniyetler düzeyine ulaşmayı bu manada söylemiştir. Büyümeden “Büyük Devlet” olunmaz. Madem üretim olmadan büyüme olmuyor – üretmeden büyük devlet olamıyorsun- üretimi mercek altına alalım. Üretim için üç şeyin bir ortaya gelmesi gerekiyor: Sermaye artı emek çarpı teknoloji. Bunları en verimli kullananlar bu yarışta öne geçiyor, işin en kolay düzeneği bu.

– Biz verimli kullanıyor muyuz pekala?

Türkiye hiç de küçük ülke değil, uğraşmaları da bu yüzden. Gelin biraz geriye gidelim, geçmiş ileriyi aydınlatan bir fenerdir. Sermaye ve teknoloji kolay bulunmuyor. Dünyada sermaye birikimi toprak sahiplerinin desteklediği gemicilerin dünyayı talan etmesi, buldukları pahalı madenleri Avrupa’ya getirmesiyle başladı. Portekiz’e gidin, bütün kiliseler Peru tapınaklardan sökülen altın ile süslenmiş. Bu merkantilist devirde Avrupa sermaye buldu. Fakat üretim için sermaye tek başına hiçbir mana söz etmez. Uygun bir teknoloji ve onu kullanabilecek emekçiyi de yetiştirmek lazım.

‘VERY IMPORTANT PROJECT’

– Deva?

Deva aslında ulusal proje amacı koyup devlet takviyesi ve özel dal iş birliği biçiminde uzun vade sürdürebilmekte. Devlet ve hükümet birebir şey değildir aslında, hükümetler süreksiz devlet kalıcıdır. Bir hükümetin başlattığını oburu durdurursa hiç bir yere varamayız. Ortak aklın mutabık kaldığı teknolojik inovasyon üzere sıkıntılar -yanlış anlaşılmazsın, ayrıcalıklı manasında söylüyorum- VIP muamelesi görmeli. Very Important Person değil Very Important Project. Bunlara her türlü dayanağı vereceksiniz. Bu Türkiye kaidelerinde fakat Devlet dayanağıyla yapılabilir. Bu riski bu konjonktürde ne bankalar ne de özel bölüm alır.

– O vakit hükümetler VIP projeyi belirliyor olur, öteki bir hükümet de engellerse başladığımız yere dönmüyor muyuz?

Evet, yanlışsız. Lakin işte devlet ile hükümet de burada ayrılıyor. Bunlar Ulusal Proje olacak, Hükümetler üstü. Adam Ay’a gideceğiz dedi kendisi suikaste kurban gitti fakat Ay’a gittiler proje durmadı. Bu işin bir protokolu olacak. Bunlar Ulusal Sorunlar, Ulusal Projeler, Türkiye’nin öncelikleri olacak. Olayın aslı şudur, altını çizerek söylüyorum, biz bağımsız bir ülke olmak istiyorsak öbür ülkelerin bize mani olmaya çalışacaklarını ön kabul olarak görmemiz lazım. Bu Çin’e Güney Kore’ye yapılmadı mı zannediyorsunuz? Yapılmaya çalışıldı ve adamlar gerçek işleri yaparak geliştiler. “Yapacağız fakat dış mihraklar engelliyor” klişesinin medya ve siyasi konjonktürden bir an önce kalkması lazım. Öteki türlü ulusal menfaatler ile ferdî menfaatler karışıyor ve yabancıların müdahalesi yaftası siyasi bir telaffuz haline geliyor. NASA, yalnızca Elon Musk değil, United Space Alliance, Boeing, Sierra Nevada üzere bir çok şirketle benzeri proje yapıyor. Yumurtalarını tek bir sepete koymuyor. Hatta yarıştırıyor. Bütün Dünya’da, bu yarışta, herkes herkesi engellemeye çalışıyor, beceri engellemeyi önlemekte. Zira sorumluluğu her seferinde dış mihraklara yüklerseniz, bilimsel proje olmaktan çıkar, yurtdışındaki gücün içerideki işbirlikçisi kim üzere polisiye olaya evrilir. O vakit aslında  ekmeklerine yağ sürüyoruz, bir adamı maksat gösterip koca projeyi durduruyorlar. Bizim sağduyumuzu asla elden bırakmadan, aklımızı kullanıp proje yüklü ilerlememiz gerekiyor. İnanç, ancak denetim et, manipülasyona gelme, bunlar yapamayacağımız şeyler değil.

– Buna kim, nasıl karar verecek?

Öncelik proje seçimindedir. Şayet yanlış proje seçilirse, gömleğin birinci düğmesi yanlış iliklenirse, gerisini boş vermek gerekir. Paralar boşa sarfiyat. Yanlış proje tarifi tartışmalıdır. Hangi proje hakikat proje olacaktır? Bunu evvel, sektörel olarak, stratejik plan belirlemelidir. Orada hangi kesimlerin ve alt dalların öncelikli olacağına ortak siyasi bir karar verilmelidir. En değerlisi, muvaffakiyetin olmazsa olmaz kaidesi, siyasetin müdahalesi bu etapta bitmelidir. Siyaset proje seçimine ve başka günlük işlere mutlaka karışmamalıdır. Şayet “bizim partili” projelerin seçilmesi zorlanırsa, değil yeni teknoloji üretmek, eskisi bile üretilemez. Bu kademede bağımsız ve yasama kurumuna hesap veren, şeffaf bir proje kıymetlendirme ve yönlendirme yapacak kurumların varlığı değerlidir. Üniversite ve iş dünyasının da içinde bulunacağı bu yapılanmaların seçeceği yahut önereceği projeleri finansal kuruluşlar ve kamu dayanak kapsamına almalıdır. Akabinde ARGE laboratuvarı ve gibisi çalışma ortamlarının sağlanması gelir. Örnek vermek gerekirse, çığır açan jenerik ilaçların %75’i Amerika’nın National Institute of Health (Ulusal Sıhhat Enstitüsü) laboratuvarlarında icat edilmiştir. Ondan sonra ilaç devlerinin üretim tesislerinde üretime geçilmiştir. Eko sistemin değerli ayaklarından birisi de patent ve copyright haklarının korunmasıdır. Üretilen teknoloji korunmaz ve öbürleri tarafından çalınır, üretimde kullanılabilirse kimse inovasyon yapmaz. Bunun için evvel politik istek, idari örgütlenme ve akabinde güçlü ve süratli çalışan uzman bir hukuk ve yargı yapılanması gerekir. Patentlerin kamu garantisinde olması gerekirken çalındığı, mahkemelerin ise yıllarca karar veremediği bir ekosistemde teknoloji üretilmez. Üretebilen de bilgiyi dışarıya kaçırır.

‘Teknoloji üretimi devletsiz olmaz’

– Kendi kontrol sistemi da başka mı olmalı?

CZ: Hukuk ve yargı yalnızca patent basamağında değil, teknolojinin üretim sonrasında, kredilendirilmesinde ve kamuya hesap verilmesinde de kıymetlidir. Kamu kaynaklarıyla araştırma yapmak, uzun ve meşakkatli süreçlerde teknoloji üretmek vakit zaman vergi ödeyenleri rahatsız edebilir. Bağımsız bir seçici kurumun seçtiği projeyi, uzman olmayanlara denetletmek yanlıştır. Sıradan bir kamu kontrol elemanının, kuantum fiziği çalışılan bir laboratuvarı denetlemesini düşünsenize! Yanı sıra kim kontrol raporu yazarsa yazsın, sıradan bir savcı ve hâkimin bu projelere ait davaya bakması da başka bir garabet olacaktır. Özetle, teknoloji üretimi devletsiz olmaz. Fakat (büyük bir ama), Devlet derken hükümet demediğimin, devlet ile hükümetin farklı olduğunu bilhassa belirtmek isterim. Hükümetler geçicidir. Halbuki teknoloji üretmek, bugün başlasak en az 30-40 yıllık bir süreç gerektirir. Şayet Türkiye Büyük Millet Meclisi bu işe nazaran çalışmaya başlar, ulusal, genel kabul görmüş siyasetler üretebilirse umutsuz olmaya gerek yoktur. Uygun ortam sağlanırsa Cumhuriyet kurulurken Atatürk ve arkadaşlarının yaptıkları, yapılacakların teminatıdır.