Fransa’da yaşayan Osmanlı geç devir mimarlık tarihçisi Büke Uras tarafından kaleme alınan “Balyanlar-Osmanlı Mimarlığı ve Balyan Arşivi” isimli 350 sayfalık kitapta, Balyan ailesinin bilinmeyen çizim ve proje taslakları yer alıyor. 102 yıldır gizli tutulan Balyan arşivlerini kitaplaştıran mimar Büke Uras ise üç yıl süren çalışmanın ayrıntıları hakkında şunları anlattı:

“Sarkis Balyan vefatından çok kısa bir mühlet evvel, 1899’da meslektaşı Levon Güreğyan’a proje taslak, çizim ve görsellerinin olduğu arşivini teslim ediyor. Güreğyan, İtalya’ya taşınırken bu arşivi de beraberinde götürüyor. Balyan ailesine ilişkin bu arşivler üç jenerasyon boyunca Güreğyan ailesinin kütüphanesinde tutulduktan sonra 2017’de Ermenistan’da bir devlet kurumuna bağışlanıyor. Bu arşivlerin türel kullanım haklarını aldım.”

Arşivlerde 100’den fazla mimari çizim olduğunu kelamlarına ekleyen Uras, şöyle konuştu: “150 yıldır Balyan mimarlığını yalnızca inşa edilmiş yapılar üzerinden yorumluyorduk. Arşivler sayesinde de birinci sefer inşa edilmiş ve edilememiş projelerin dizaynlarını görüp yorumlama yapabileceğiz. Arşivler sayesinde ayrıyeten, Feriye ve Beylerbeyi saraylarının vaziyet planları da ortaya çıkmış oldu.”

Aziziye Camii

Uras, arşivler ortasında inşaatına başlandıktan sonra atıl duruma gelen Aziziye Camii’ne ait evraklar olduğunu belirtirken, “Sultan Abdülaziz, vefatından evvel bugünkü Swissotel’in olduğu alanda dört minareli selatin cami yapılmasını istiyor. Süleymaniye Camii’nden bile büyük tasarlanan ibadethane Balyanlar tarafından tasarlanıp 1874’de inşaata başlanıyor. O periyodun basın organları projenin İstanbul’un en büyük mescidi olacağını duyuruyor. İnşaatın temel hafriyatı yapıldıktan sonra Abdülaziz tahttan indirilip öldürülünce proje rafa kaldırılıyor. Cami inşaatının taşları dağılınca bölgeye Taşlık semti ismi veriliyor ve sonraki yıllarda Taşlık Gazinosu bu alanda yükseliyor” diye konuştu.

Bayburt kökenli bir aile

Mimar Büke Uras, Balyan ailesine ait, “Ailenin kökeni konusunda, Kayseri yahut Bayburt üzerindeki tartışma devam ediyor. Şahsi incelemelerim Balyan ailesinin Bayburt kökenli olduğuna işaret ediyor. Sarkis Balyan’ın en büyük özelliklerinden biri birinci defa buharlı makineleri Osmanlı inşaat teknolojisine sokmuş olması. Sarkis Balyan, mimarlık dehasını yanı sıra birebir vakitte bir mucit” dedi.